Τι είναι το «gaslighting» και πώς να το αντιμετωπίσεις

«Gaslighting» είναι η απόπειρα χειραγώγησης κάποιας/-ου με στόχο να αμφισβητηθεί η ορθότητα της σκέψης της/του. Ο όρος προέρχεται από το βρετανικό θεατρικό έργο «Gas Light» του Patrick Hamilton το 1938, όπου ένας σύζυγος προσπαθεί να τρελάνει τη σύζυγό του μέσα από διάφορες τεχνικές, για να αμφισβητήσει η ίδια τη λογική της.  Πρόκειται για μια ύπουλη μορφή ψυχολογικής κακοποίησης, η οποία κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για τα συναισθήματα και τη λογική του.   

Σύμφωνα με την Paige L. Sweet (2019)[1] το gaslighting ως κοινωνικό φαινόμενο έχει έμφυλη διάσταση. Ως πρακτική αποδίδει όταν λαμβάνει χώρα μέσα σε άνισες προσωπικές σχέσεις και οι δράστες ενεργοποιούν τα έμφυλα στερεότυπα για να επιτύχουν τον σκοπό τους. Ένα σαφές παράδειγμα είναι η στερεοτυπική αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι πολύ συναισθηματικές και δεν μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματά τους.

Gashlighting και ενδοοικογενειακή βία

Αν και το gashlighting δεν απαντάται μόνο σε συντροφικές σχέσεις, με βάση υπάρχουσες έρευνες, είναι κοινή πρακτική εκεί όπου ασκείται ενδοοικογενειακή βία και μάλιστα μπορεί να αποτρέψει τις γυναίκες από το να αναζητήσουν βοήθεια. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα έρευνας της Τηλεφωνικής Γραμμής για την Ενδοοικογενειακή Βία των ΗΠΑ του 2014 είναι ενδεικτικά.[2]

Στην έρευνα συμμετείχαν 2.500 ενήλικες γυναίκες επιζήσασες ενδοοικογενειακής βίας που απάντησαν σε μια σειρά ερωτήσεων:

• Στην ερώτηση «σας έχει αποκαλέσει σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας τρελή ή σας έχει κατηγορήσει ότι τρελαίνεστε;», το 85,7% των συμμετεχουσών απάντησε καταφατικά.
• Στην ερώτηση «πιστεύετε ότι ο σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας έκανε επίτηδες κάποια πράγματα για να σας κάνει να νιώσετε ότι τρελαίνεστε;», το 73,8% απάντησε καταφατικά.
• Στην ερώτηση «σας έχει απειλήσει ποτέ ο σύντροφος ή ο πρώην σύντροφός σας ότι θα καταγγείλει στις αρχές πως είστε τρελή, για να μην καταφέρετε να αποκτήσετε κάτι που θέλετε ή χρειάζεστε (όπως η κηδεμονία των παιδιών σας ή φαρμακευτική αγωγή);», το 50% των γυναικών επίσης απάντησε καταφατικά.

Συμπερασματικά, τα 3/4 των συμμετεχουσών υπέστησαν gaslighting και περίπου οι μισές το θεώρησαν εμπόδιο στην αναζήτηση της υποστήριξης που χρειάζονταν.

Παραδείγματα gaslighting

Το gaslighting συμβαίνει σταδιακά και αρχικά μάλιστα μπορεί να μην αξιολογηθεί σωστά από το θύμα, να κρίνει δηλαδή τα περιστατικά ήσσονος σημασίας. Όμως, με το πέρασμα του χρόνου η γυναίκα αισθάνεται μπερδεμένη και αγχωμένη, καθώς νιώθει πως δεν μπορεί να καταλάβει τι γίνεται και δεν μπορεί να οριοθετηθεί. Αυτό συμβαίνει γιατί ο δράστης αρνείται την αξιοπιστία της κρίσης της και παραβλέπει/απορρίπτει αποδείξεις με βάση τις οποίες τα δικά του λεγόμενα και κίνητρα δεν είναι ορθά. Το gaslighting είναι δύσκολο να αναγνωριστεί. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές χειραγώγησης που χρησιμοποιούνται, όπως:

• Η άρνηση της πραγματικότητας, όπου ο δράστης προσποιείται πως δεν θυμάται κάτι που έκανε ή είπε ή πως έγιναν πραγματικά κάποια γεγονότα.

«Εγώ ποτέ δεν είπα κάτι τέτοιο, από το μυαλό σου το έβγαλες».

«Πότε έγινε αυτό; Τα φαντάζεσαι όλα».

«Μάλλον δεν τα θυμάσαι καλά ούτε και σε αυτήν την περίπτωση»

• Η υποβάθμιση ενός θέματος, με σκοπό να πιστέψει το θύμα πως οι σκέψεις, τα όρια και οι απόψεις του δεν έχουν τόση σημασία.

«Θα αφήσεις αυτό το ασήμαντο πράγμα να χαλάσει τη σχέση μας;»

«Παραείσαι ευαίσθητη…»

• Η έλλειψη κατανόησης και συνεννόησης. Ο δράστης αρνείται να συζητήσει, να ακούσει τα συναισθήματα του θύματος, αλλά και να μοιραστεί τα δικά του.

«Δεν μπορώ να συζητήσω πάλι τα ίδια και τα ίδια».

• Η αλλαγή του θέματος συζήτησης με στόχο τον έλεγχο της κατάστασης, με φράσεις όπως:

«Πώς σου ήρθε πάλι αυτή η τρελή ιδέα, δεν έχει καμία σχέση αυτό»

«Αρκετά, δεν θα το συζητήσουμε άλλο, το κάνεις επίτηδες»

Να σημειωθεί ότι οι συμπεριφορές αυτές για να χαρακτηριστούν gaslighting θα πρέπει να είναι συνεχείς και σταθερές, να καθορίζουν τη σχέση κι όχι να συμβαίνουν απλώς μια φορά. Όλες/-οι μπορεί να τύχει να διαφωνήσουμε για το αν θυμόμαστε καλά κάτι ή όχι. Δεν σημαίνει ότι μια μεμονωμένη διαφωνία/συζήτηση είναι τακτική χειραγώγησης.

Τι μπορείς να κάνεις αν αναγνωρίζεις τέτοιες συμπεριφορές;

Είναι αρκετά δύσκολο να καταλάβεις ότι υφίστασαι gaslighting, από τη στιγμή που θα φτάσεις να αμφισβητείς την κρίση σου. Ωστόσο, είναι πολύ σημαντικό να μην δέχεσαι άκριτα τα όσα σου λένε, ιδίως όταν υποπτεύεσαι ότι υφίστασαι κάτι τέτοιο. Σκέψου τα όλα από την αρχή και κατανόησε τα συναισθήματά σου. Εάν δυσκολεύεσαι, μπορείς να ζητήσεις τη γνώμη κάποιου δικού σου ανθρώπου ή μιας/ενός ειδικής/-ού επαγγελματία.

Έχεις ερωτήσεις ή χρειάζεσαι βοήθεια;

Οι υποστηρικτικές δομές του Δικτύου της ΓΓΟΠΙΦ για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών είναι πανελλαδικής εμβέλειας και παρέχουν συμβουλευτική στήριξη σε όσες γυναίκες τη χρειάζονται.

Μπορείς να απευθυνθείς:

• Στα 14 Συμβουλευτικά μας Κέντρα, που βρίσκονται στις έδρες των Περιφερειών της χώρας, ή
• Στα 27 Συμβουλευτικά Κέντρα των Δήμων, ή και
• Στην Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900 που λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, κάθε μέρα.

*Εάν είσαι ανήλικη, μέσα από το Δίκτυο μπορείς να βρεις πληροφορίες και να κατευθυνθείς σε εξειδικευμένους φορείς που θα σου προσφέρουν την κατάλληλη βοήθεια.